آغاز هر جنگ و تهاجم همواره با دفاع و مقابله با آن مواجه خواهد شد. در واقع هر جامعه ای که در طول تاریخ با تهاجم دشمنی روبرو شده است، خود را موظف به دفاع و تقابل دانسته و به اقسام مختلف از ماهیت و هویت خود دفاع کرده است. این قانون در تمامی جوامع وجود دارد و دفاع در سرشت آدمی است. “دفاع مقدس” نامی است که در جای خود دلائلی را دارد که هر کدام بیانگر سر فصل هایی است از رشادت، ایثار و از خودگذشتگی و هر کدام می تواند مبنایی برای دروس تاریخی باشد. دین مبین اسلام از خشونت و جنگ طلبی بیزار است و مسلمانان را موظف نموده تا آنجا که ممکن است از جنگ و خشونت پرهیز نمایند؛ اما هر مسلمان موظف است تا در برابر دست درازی و تهاجم بیگانه به آب و خاک و ناموس و مال خود دفاع کند و دفاع در هر شرایط و موقعیتی وظیفه شرعی و عرفی و اجتماعی هر مسلمان است و این در آیین اسلام شامل مرزهای تمامی کشورهای مسلمان می باشد.

هیچ مردمی تمایل به درگیر شدن در جنگ را ندارند علی الخصوص که آن کشور و مردم درگیر تحولات داخلی نیز باشند و متاسفانه این شرایط در ایران اسلامی جریان داشت که عملیات نظامی گسترده رژیم مخلوع بعثی عراق آغاز شد. اگر بخواهیم جنگ 8 ساله عراق که با حمایت تمامی قدرت های جهان بر علیه مردم ایران صورت گرفت را با جنگ جهانی دوم مقایسه کنیم، خواهیم دید که چرا دفاع مردم ایران مقدس است؛ هر چند که از نظر دین رهایی بخش اسلام دفاع در هر کجای دنیا که صورت پذیرد محترم و قابل ستایش است اما آنچه در این سرزمین رخ داد، وقوع جنگ سوم جهانی بود بر علیه یک ملت و یک کشور؛ در جنگ جهانی دوم وجود متحدین و متفقین خبر از آن می دهد که بنا به معادلات سیاسی هر کشور با همفکران خویش در برابر دشمن مشترک خود مبارزه کردند. آغاز دومین جنگ جهانی دلیلی نداشت به جز زیاد ه خواهی و کشورگشایی مردی آلمانی که دیوانه قدرت بود.
کمرنگ بودن مسائل اعتقادی در آن جنگ و صرفا اعتقاد به رسیدن به آزادی میهن در کشورهای مورد تهاجم قرار گرفته و سپس درخشش اتحادها دلیل معروفیت آن جنگ شد اما در مورد جنگ دنیا بر علیه ایران دلایل زیادی در دفاع مردم ایران وجود داشت1 ؛- اعتقاد به اسلام و حوادث تاریخی چون قیام کربلا: شهادت حضرت ابی عبدالله الحسین (ع) در دشت کربلاو اسارت خاندان پاک پیامبر اکرم (ص) همیشه مورد نظر مردم مسلمان ایران بوده و شاید یکی از داغ های همیشگی در این دیار شهادت فرزند علی (ع) و 72 یار وفادار او بوده و خواهد بود.
در بوستان دفاع مقدس، بخشی از شمیم دلنواز و عطر روح پرور این بوستان، از طریق گلبرگ های شهادت، به مشام راویان، زائران سرزمین نور و همه تشنگان معارف دفاع مقدس می رسد و از طریق آنان در کوچه پس کوچه های تاریخ و جامعه عطرافشانی می کند. و چه زیبا مقام معظم رهبری بر این مهم تاکید کرده اند که: “هر کس که دلش برای اسلام و قرآن می تپد باید این مناطق را به عنوان عرصه فداکاری ها و رشادت های جوانان این سرزمین گرامی دارد” باید باور کنیم و بر این باور پایبند بمانیم که بالاترین نیاز جوان، داشتن یک تکیه گاه جامع و کامل است و بزرگترین مشکل هم اشتباه در مصداق این تکیه گاه است. لذا در ظاهر دیده می شود که جوانان علی رغم اینکه می دانند که خداوند قادر، عالم، رئوف، مهربان، ناظر، خالق و ... است به جای تکیه کردن به این منبع لایزال، به منبع های دیگری که در توانایی قابل مقایسه با خداوند نیستند تکیه می کنند و چون از آنها ناتوانی می بینند، به ناامیدی، یاس، پوچی، بی خیالی و ... روی می آورند.

یاران شهدا و بازماندگان از غافله شهادت، گسترش دهنده آن شمیم دلنواز هستند. چه آنان که خود خلق کننده آن حماسه ها بوده و به بیان مشاهدات خویش می پردازند، چه آنان که تجارت و معارف دفاع مقدس را فرا گرفته، به دیگران منتقل می کنند، با مخالفان به مناظره و بحث پرداختند و حق را بر پیشانی زمان می نشانند، چه آنان که در بررسی، مطالعه، تبیین و تدوین تجارت و معارف دفاع مقدس از این فرهنگ “نور” گرفته و فروغ می گستردانند و چه آنان که در کسوت و هیئت هنرمندان، ناشران و غیره، با مردم آمیخته و فرهنگ زندگی بخش و زلال دفاع مقدس را در کلام، در عمل و یا در هنر به کام جان ها می چشانند.

همین عوامل سبب شده که امروزه دامنه جاذبه و آوازه “فرهنگ و ارزش های دفاع مقدس” می رود تا بلکه قلمرو پهناور کشور اسلامی ایران و سایر کشورهای اسلامی و سایر ملل مستضعف را زیر بال خود کشد. اگر در زمان دفاع مقدس مسئولیت حضور در جبهه و گرم نگه داشتن جبهه ها و مقابله با دشمن در یک صحنه سیاسی و نظامی را داشتیم، وظیفه امروز ما تلاش در یک صحنه فرهنگی به منظور حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس و جلوگیری از به فراموشی سپردن آنهاست. و چه زیبا مقام معظم رهبری فرموده اند: “می خواهم بگویم که این جنگ یک گنج است. آیا خواهیم توانست این گنج را استخراج کنیم یا نه؟” این هنر ما است که بتوانیم استخراج کنیم. امام سجاد (ع) توانست همان چند ساعت گنج عاشورا را استخراج کند. امام باقر (ع) و ائمه بعد از ایشان استخراج کردند و آن چنان این چشمه جوشان را جاری نمودند که هنوز هم جاری است و همیشه در زندگی مردم منشا خیر بوده، همیشه بیدار کرده، همیشه درس داده و یاد داده که، چکار باید کرد، الان هم همین طور است. باید توجه کرد که شهدا چگونه شهید شدند؟ اولاخواستند، ثانیا تلاش کردند، ثالثا مورد یاری و کمک خداوند قرار گرفتند. ما نیز نیازمندیم که بدانیم که چگونه باید خواست و چگونه باید تلاش کرد و چگونه باید جلب توفیق و مدد الهی نمود.

چون ایشان علاقمتند برای اینکه راه گم نشود، مایه افتخار و مباهات اسلام، امام زمان (عج) و رهبری و همه امت هستند. هنر عمده شهدا این بود که در چشم خلق خدا رفتن ترجیح دادند. توجه دادن به اینکه جبهه ها جایگاه تبدیل شور به شعور بوده و هست و ان شاء الله خواهد بود. آنچه ما را به وادی عشق می کشاند شور است ولی آنچه ما را ماندگار می کند شعور است و چنانچه شورها به شعور تبدیل نشود دچار قالب گرایی خواهیم شد که آفت بزرگی است.

برای تبدیل شور به شعور، کسب شناخت و معرفت ذیل لازم است که تلاش خواص خود را می طلبد که عمده ترین آن (وظیفه شناسی) است. باید دانست که ما “مامور به انجام وظایف و تکالیف” هستیم. آنچه در مورد پدیده دین و پیروی از اهل بیت (ع) مطرح است اینکه اگر جوانان دین را پدیده محدودیت آفرین و محدودیت زا، ببینند، به طبع اول از آن فرار خواهند کرد ولی چنانچه آن را پدیده مصونیت آفرین و حفظ کننده بیابند، نه تنها از آن فرار نخواهند کرد بلکه سعی در استفاده از آن دارند. دین و سیره اهل بیت (ع) همانند نقشه مهندسی است که چنانچه سازنده خانه به اهمیت جان خود واقف باشد به دنبال کسب نقشه و ساختن براساس نقشه می رود.

همچنین است اگر نقش پیروی از قرآن و عترت در ساختن دنیا و آخرت و سعادت دنیوی و اخروی به صورت ملموس و محسوس بیان شود و معلوم شود که قرآن و عترت، حلال مشکل است نه مشکل ساز، مصونیت زاست نه محدودیت زا، راهگشاست نه مسدود کننده، گرایش به آن بیشتر خواهد شد. و چه زیباست خاطرات جنگ و زیباتر خاطرات بعد از آن در همان مناطق جنگی که زمانی آماج گلوله های توپ و تانک و خمپاره ها بود و اکنون قدمگاه زائرانی است که حقیقت گمشده خود را در آن جستجو می کنند. مگر نه اینکه آن دختر مسیحی که رفته بود به منطقه عملیاتی شمال غرب و بعد از بازدید از آن فضای قتلگاه و شهادتگاه شهیدان، نوشته بود: “به نام خدای عشق من دانشجوی تبریز هستم، مسیحی هستم. یعنی بودم. اما با دیدن این همه مصلوب، این همه مسیح، این همه شهادت و خون، اسلام آوردم و من همیشه مسلمان خواهم ماند.

” ترویج و تبیین فرهنگ ایثار و شهادت و انتقال ارزش های ماندگار دفاع مقدس به نسل جوان جامعه و انعکاس و بازگویی رشادت و ایثارگری دوران جنگ برای مردم چند سالی است که در سفر به سرزمین های مقدس تجلی دوباره ای یافته است.

کاروان های اعزامی راهیان نور بنا به تدبیر سازمان های اعزام کننده و راهنمایان همراه کاروان ها، مسیرهای گوناگونی را برای بازدید انتخاب کرده و نقاط مختلفی را مورد توجه قرار می دهند. اما به دلیل آنکه مقصد همه کاروان ها نقاط مشترکی در خطوط مقدم درگیری است، لذا با در نظر گرفتن منطقه جغرافیایی جنگ از جنوبی ترین نقطه، مهمترین ایستگاه ها و مناطق یادمانی که مورد بازدید قرار می گیرد، به شرح زیر معرفی می شود:

-1 منطقه عملیاتی والفجر هشت در شهر اروند کنار در حاشیه انتهای رودخانه اروند و دقیقا مقابل شهر فاو در غرب این رودخانه در عراق، بهترین مسیر دستیابی به این منطقه یادمانی که هشت شهید گمنام در آن دفن می باشد، جاده آبادان- اروند کنار به مسافت 65 کیلومتر است و بسیاری از کاروان ها نیز از مسیر آب با امکانات نیروی دریایی سپاه و ارتش به منطقه مذکور دسترسی پیدا می کنند.
-2 منطقه عملیاتی ثامن الائمه در شمال شهر آبادان و در محدوده انتهای جاده های ماهشهر- آبادان و اهواز- آبادان و حاشیه شرقی رودخانه کارون و شمال رودخانه بهمن شیر نیز یادآور اولین عملیات کلاسیک و بسیار موفق رزمندگان ایرانی می باشد که به دستور امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران “حصر آبادان” با انجام این عملیات شکسته شد. مسیر دستیابی برای منطقه فوق جاده های اشاره شده می باشد.
-3 منطقه جنگی آبادان شامل نقاط درگیری در ایستگاه های 7 و 12، پالایشگاه آبادان، خیابان ها و کوچه های شهر و ساحل رودخانه اروند می باشد که یادآور حماسه و مقاومت های مردم آبادان و دلاوران ارتش اسلام است. بهترین مسیر دستیابی به آبادان جاده اهواز- آبادان می باشد.
-4 شهر خرمشهر یکی از دیدنی ترین مناطقی است که مقصد اصلی بسیاری از کاروان های راهیان نور می باشد. منطقه گمرک، ساحل رودخانه، پل های شهر، میدان مقاومت، پادگان دژ، مسجد جامع و موزه دفاع مقدس از جمله مناطقی است که در خرمشهر مورد بازدید و توجه قرار می گیرد. این شهر در عملیات بیت المقدس در سوم خرداد 1361 آزاد گردید.
-5 پل نو در ورودی خرمشهر از طرف عراق در جاده شلمچه- خرمشهر هنوز خط مقدم و خاکریز اول رزمندگان اسلام محسوب می شود که یادآور حماسه های فراموش نشدنی دفاع در مقابل تجاوز عراق در روزهای اول جنگ می باشد.
-6 منطقه عملیاتی والفجر هشت، کربلای چهار، کربلای پنج، کربلای هشت در منطقه عمومی شلمچه در مرز ایران و عراق قرار دارد که یادمان با عظمتی توسط آستان قدس رضوی بر جایگاه و قتلگاه تعدادی از رزمندگان اسلام در این منطقه ساخته شده است. مزار هشت شهید گمنام نیز در اطراف گودی قتلگاه قرار دارد و در این گودی یک ضریح شیشه ای است که داخل آن لوازم جنگی کشف شده همراه پیکر مطهر شهدا وجود دارد. مسیر دسترسی به شلمچه جاده خرمشهر- شلمچه از میدان مقاومت و پل نو می باشد.
-7 جاده اهواز - خرمشهر و منطقه عملیاتی عملیات بیت المقدس و رمضان در حد فاصل غرب رودخانه کارون تا نوار مرزی ایران و عراق، در این منطقه وسیع نقاط یادمانی مشخص وجود دارد: که به ترتیب از طرف خرمشهر می توان به این نقاط اشاره نمود.منطقه عملیاتی بیت المقدس، یادمان و قتلگاه شهدای بمباران شیمیایی در عملیات کربلای پنج، ایستگاه حسینیه، پاسگاه زید، قرارگاه کربلا، بیمارستان امام حسین (ع)، منطقه عملیاتی والفجر هشت در حاشیه نوار مرزی کوشک تا شلمچه، مسیر دستیابی به این منطقه از طریق جاده اهواز- خرمشهر می باشد. در ابتدای این مسیر در 15 کیلومتری اهواز یاد بود دب حردان برای نشان دادن میزان پیشروی عراقی ها به طرف اهواز قرار دارد.
-8 منطقه عملیاتی بدر در محور طلائیه در حاشیه جنوبی هورالعظیم، شامل منطقه ای است که اکنون با احداث یادمانی بزرگ و دفن هشت شهید گمنام در بیابان های نوار مرزی، مقصد و ماوای عاشقان دلسوخته ای است که 75 کیلومتر از جاده اصلی اهواز- خرمشهر را پیموده و سه راهی کوشک به طرف سه راهی فتح وسپس به سوی دژ ایران در منطقه صفر مرزی حرکت می کنند. منطقه طلائیه شاهد تلاش گسترده ای از رزمندگان اسلام در عملیات بدر بوده است.
-9 یادمان هویزه و منطقه عملیاتی نصر و بیت المقدس در 35 کیلومتری جنوب شهر سوسنگرد قراردارد و محل دفن شهدای دانشجویی است که در این عملیات به شهادت رسیدند. تانک های منهدم شده عراقی ها و بعضی از ادوات سوخته لشکر 16 زرهی ارتش یادآور شهادت بیش از 141 شهید این عملیات در منطقه به جا مانده است. برای دسترسی به این منطقه از جاده اهواز- خرمشهر کیلومتری 35 و ازجاده اهواز- سوسنگرد- هویزه می توان استفاده نمود.
-10 شهر سوسنگرد در منطقه دشت آزادگان تا محل پیشروی نیروهای عراقی در شهر حمیدیه نیز مورد بازدید قرار می گیرد. عملیات های متعدد امام علی(ع)، آزادسازی سوسنگرد و تپه های الله اکبر در این منطقه انجام شده است و در مسیر سوسنگرد به بستان در دهکده دهلاویه یادمان زیبایی برپاست که یادآور محل شهادت چمران و سرهنگ رستمی در خط مقدم جبهه می باشد. مسیر دستیابی به سوسنگرد از طریق اهواز به جاده مواصلاتی مربوط است.
-11 شهر مرزی بستان در حاشیه هورالعظیم قرار دارد که از طرف سوسنگرد 25 کیلومتر فاصله دارد، این شهر در ابتدای جنگ به تصرف عراق درآمد و در عملیات طریق القدس آزاد شد.
-12 چزابه به پاسگاه سابله در نوار مرزی ایران و عراق به طرف فکه بعد از بستان قرار دارد. این منطقه حاشیه جنوبی عملیات فتح المبین بوده و در عملیات طریق القدس آزاد گشت. منطقه چزابه در 1360/12/10 شاهد سنگین ترین نبرد دفاع مقدس بوده است که طی آن ارتش عراق با فرماندهی صدام حسین در منطقه شیب قصد داشت بستان را تصرف نماید که با دفاع قهرمانانه یک گردان ارتش و داوطلبان بسیج تحت فرماندهی شهید غلامرضا مخبری، عملیات عراقی ها با شکست مواجه شد.
-13 در ابتدای جاده مرزی از چزابه و سابله به طرف فکه منطقه عملیاتی و الفجر مقدماتی و والفجر یک مورد بازدید قرار می گیرد. پاسگاه های سابله، صفریه، الرشید و طاووسیه در این منطقه قرار دارند. در نزدیکی منطقه فکه محل شهادت شهید سید مرتضی آوینی، نقطه مقصد کاروان های راهیان نور می باشد. مسیر دسترسی به این جاده از طریق بستان- چزابه و از طریق جاده اندیمشک- دهلران به طرف چنانه می باشد.
-14 منطقه عملیاتی فتح المبین، والفجر مقدماتی، والفجر یک حد فاصل رودخانه کرخه از شمال دشت عباس و پل نادری در غرب دزفول تا پل عبدالخوان در جنوب شهر شوش و در عمق به طرف نوار مرزی قرار دارد که به دلیل جاده های طولانی این منطقه کمتر مورد بازدید قرار می گیرد.
-15 شهرهای اهواز، شوش، دزفول و اندیمشک نیز از نقاطی هستند که مورد بازدید راهیان نور قرار می گیرند. در شهر شوش و جنوب رودخانه کرخه یادمان شهدای فتح المبین قرار دارد. پادگان دو کوهه محل تجمع و سازماندهی نیروهای مردمی در ابتدای ورودی شهر اندیمشک اکنون مشتاقان بسیار زیادی را به سمت خود جذب می نماید.
-16 در منطقه عمومی دهلران و موسیان که از طریق جاده اندیمشک- دهلران قابل دسترسی است منطقه عملیاتی محرم قرار دارد.
-17 شهر مهران و صالح آباد و ارتفاعات قراویزان در حد فاصل غرب و جنوب نیز مورد بازدید قرار می گیرد تا یادآور عملیات های والفجر سه و کربلای یک و هشت سال پدافند مستمر رزمندگان ارتش اسلام باشد.
-18 منطقه عمومی غرب کشور هر چند به دلیل ارتفاعات متعدد و گستردگی جبهه ها و مشکل بودن دسترسی، کمتر مورد استقبال قرار دارد ولی علاقه مندان محلی در ایام خاص از این مناطق بازدید می کنند که شامل نفت شهر، قصر شیرین، خسروی، سرپل ذهاب، گیلانغرب، اسلام آباد، جوانرود و نوسود می باشد و عملیات های زیادی از جمله بازی دراز، مسلم بن عقیل و کربلای شش در دوران جنگ در این شهرها به وقوع پیوسته است. مسیرهای مختلف این منطقه از طریق جاده های منشعب از شهر کرمانشاه قابل دسترسی است.
-19 منطقه عمومی شمال غرب کشور شامل استان های کردستان و آذربایجان غربی نیز یادآور حماسه های رزمندگان اسلام در مبارزه با ضد انقلاب و عراق می باشد.