سنت ابتلا و امتحان و آزمایش، یکی از سنن و قوانین الهی است که برای محک زند ایمان مومنین و تمیز راستگویان از مدعیان ایمان، قرار داده شده است. خدای متعالی در قرآن کریم در چندین مورد بر این سنت تأکید کرده و این قانون عمومی و فراگیر را، گوش زد نموده است. 

 

حمیری از حضرت رضا علیه‏السلام روایت می‏کند که آن حضرت فرمود، امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: 

 

و الله لا یکون الذی تمدون الیه اعینکم حتی تمیزون و تمحصون ثم یذهب و لا یبقی من کل عشرة منکم و الا الاندر ثم تلا: ام حسبتم ان تدخلوا الجنة و لما یعلم الله الذین جاهدوا منکم و یعلم الصابرین. (آل عمران: 142) .

 

بخدا سوگند آنچه انتظارش را می‏کشید، و برای وقوع آن، چشم دوخته‏اید (دولت حق) بوجود نخواهد آمد تا این که آزمایش و گرفتار شوید و از هر ده نفر شما اندکی باقی بماند. خداوند می‏فرماید: آیا چنین پنداشته‏اید که (تنها با ادعای ایمان) وارد بهشت خواهید شد در حالی که خداوند هنوز مجاهدان از شما و صابران و را مشخص نساخته  است؟

 

 

 

 

در نقل دیگر، این حدیث چنین آمده است: 

 

عن الرضا علیه‏السلام قال: لا یکون ما تمدون اعینکم الیه حتی تمیزوا و تمحصوا فلا یبقی منکم الا القلیل ثم قرأ: الم - احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون (عنکبوت: 2).

 

ابن ابی‏نصر می‏گوید: امام رضا علیه‏السلام می‏فرماید: آنچه چشمهایتان را برای وقوع آن کشیده‏اید به وجود نخواهد آمد تا این که گرفتار و آزمایش شوید و عده کمی از شما باقی و پایدار بماند. سپس این آیه را قرائت فرمود: الم: آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ایمان آوردیم و به حال خود رها شوند و آزمایش نخواهند شد؟ 

 

امام رضا علیه‏السلام می‏فرماید: عباس بن عبدالمطلب پیش امیرالمؤمنین آمد و گفت: اجازه بده تا برایت از مردم بیعت بگیرم. امیرالمؤمنین فرمود: فکر می‏کنی این کار را بکنند؟ عباس گفت: آری، امیرالمؤمنین فرمود: پس سخن خدا چه می‏شود: 

 

«الم - احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون - و و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن الله الذین صدقوا و لیعلمن الکذبین - ام حسب الذین یعلمون السیئات ان یسبقونا ساء ما یحکمون - من کان یرجوا لقاء الله فان اجل الله لآت و هو السمیع العلیم.  (عنکبوت: 1 - 5) 

 

«الم - آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم». به   حال خود رها می‏شوند و آزمایش نخواهند شد

 

   ما کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم (و این‏ها را نیز امتحان می‏کنیم) باید علم خدا درباره کسانی که راست می‏گویند و کسانی که دروغ می‏گویند تحقق یابد؟ آیا کسانی که اعمال بد انجام می‏دهند گمان کردند بر قدرت ما چیره خواهند شد؟ چه بد داوری می‏کنند! - کسی که امید به دیدار خدا و رستاخیز) دارد (باید در اطاعت فرمان او بکوشید) زیرا سرآمدی را که خدا تعیین کرده فرا می‏رسد و او شنوا و داناست.» 

 

حضرت سپس فرمود: کسی که لقای خدا را دوست دارد، اجلش فرا می‏رسد و (و به آرزویش خواهد رسید.) و کسی که با نفس سرکش و شهوات و گناهان مبارزه کند، و توشه برای خودش اندوخته است و خداوند بی‏نیاز از جهانیان است  .

 

احمد بن عمر و حسین بن یزید می‏گویند: خدمت حضرت رضا علیه‏السلام رسیده عرض کردیم: ما از گشایش روزی و طراوت زندگی برخوردار بودیم اینک و ضعمان اندکی فرق کرده است، دعا کنید. خداوند نعمت سابقمان را بازگرداند، امام رضا علیه‏السلام در پاسخ آنها فرمود: شما چه می‏خواهید؟ می‏خواهید پادشاه باشید؟ دوست دارید مثل طاهر (ذوالیمینن فرمانده لشکر مامون) و هرثمه (سردار معروف قشون) بوده باشید ولی برخلاف مسلکی که دارید (مذهب تشیع) مسلک دیگری داشته باشید؟ گفتیم نه، به خدا سوگند دوست نداریم و دنیا و هم ثروت و زر و سمی آن از ما باشد و مذهبی غیر از این، داشته باشیم، فرمود: 

 

 خداوند می‏فرماید: 

 

ای آل‏ داوود سپاس بگذارید و اندکی از بندگان من شاکرند (سبا:به خدا خوش گمان باشید، هر که به خدا خوش گمان باشد، مطابق گمانش با او رفتار می‏کند، و هر که روزی اندک را بپذیرد خدا عمل اندکش را قبول فرماید، و هر که به حلال کم، راضی شود و هزینه‏اش سبک گردد و عائله‏اش رفاه یابند و خداوند درد و درمان دنیا را به او بنمایاند، و او را سالم از دنیا به بهشت منتقل سازد

 

حسن بن شاذان می‏گوید: نامه‏ای به امام رضا نوشتم و در آن از جفا و ستم مردم واسط نسبت به خودم و این که گروهی از عثمانیان مرا اذیت می کنند، شکایت کردم. 

 

امام رضا علیه‏السلام در جواب نامه به خط خود نوشتند. بدرستی که خداوند بزرگ از دوستان و شیعیان ما در دولت باطل میثاق نامه صبر گرفته است، و پس بر حکم خداوند صابر باش. آن گاه که قائم قیام کند آنان خواهند گفت: وای بر ما چه کسی ما را از گورمان برانگیخت (یس: 52)